سیستمهای سرمایشی/گرمایشی از امکانات اماکن امروزی است. این سیستم‌ها که از ضروریات زندگی کنونی است در نوبه‌ی خود از گوناگونی و تکنولوژی متفاوت برخوردار بوده و هر ساله در حوزه‌ی سیستمهای سرمایشی/گرمایشی هواساز، دستگاه‌های مختلف و متنوعی به بازار می‌آید و هر کدام مزایا و معایب مخصوص به خود را دارا هستند. کولرها، اسپلیت‌ها، فن‌کویل‌ها، شومینه‌های برقی، سیستمهای گرمایش خورشیدی و الکتریکی، چیلرها و … چند نمونه از پرکاربردترین این‌گونه وسایلند که هر کدام مزایا و معایبی خاص خود را داشته و استفاده درست از آنها موجب بازدهی مناسب خود خواهد بود.
هر منطقه از کشور که باشید چه سرد و چه گرم، هواسازی نیاز دارید که در فصول مختلف جوابگوی اعتدال دمای محیط شما باشد. شما باید سیستمی را انتخاب کنید که مناسب خانه شما باشد، زیرا سیستم گرمایشی یکسانی برای تمام اماکن وجود ندارد، بنابراین باید اولویت‌های خود را بسنجید و اینکه آیا می‌خواهید فقط یک قسمت از خانه/محل‌کار یا کل آن را خنک/گرم کنید. در این میان سیستمهای داکت اسپلیت اکنون جایگاه خود را یافته‌اند و از سیستمهای تهویه مطبوع خانگی پر استفاده و محبوب محسوب می‌شود. در ذیل به بررسی تعدادی از مزایا و معایب وسایل سرمایشی/گرمایشی پرداخته و تا حد امکان آنها را با سیستمهای داکت اسپلیت مقایسه خواهیم نمود.
فهرست مطالب
فن‌کویل
فن‌کویل‌ها نمی‌توانند هوا را به تنهایی خنک یا گرم نمایند و برای این‌کار به تجهیزات بیشتری مثل مینی‌چیلر یا چیلر مرکزی جهت سرمایش و پکیج گرمایشی برای تامین گرمایش نیازمند هستند. از مزایای اصلی فن‌کویل‌ها آن است که می‌توان از آنها به تعداد دلخواه و بدون محدودیت استفاده نمود. فن‌کویل‌ها در ساختمان‌های مسکونی، اداری، تجاری و … قابل استفاده بوده و با نصب آنها، هر واحد یا هر اتاقی می‌تواند دمای دلخواه خود را داشته باشد. از انواع مختلف فن‌کویل‌ها می‌توان به فن کویل سقفی، فن کویل زمینی، فن کویل دیواری، فن کویل کانالی و فن کویل کاستی اشاره نمود. هر چند برای نمونه، قیمت فن کویل سقفی به نسبت داکت اسپلیت پایین‌تر است اما همان‌طور که گفتیم، فن کویل‌ها نمی‌توانند به صورت مجزا کار کنند و باید برای آنها آب گرم و سرد را تامین نمود.
اگر بخواهید مقایسه قیمتی در این زمینه داشته باشید، می‌توانید قیمت فن کویل سقفی ۳۰۰ ، قیمت فن کویل سقفی ۴۰۰، قیمت فن کویل سقفی ۶۰۰ و یا قیمت فن کویل سقفی 800 را مشاهده نموده و آن را با انواع داکت اسپلیت مقایسه نمایید.
چیلر
از تجهیزات برودتی چیلر (Chiller) است که با استفاده از فرآیند گردش سیال (آب) مبرد از طریق یک سیکل ترمودینامیکی، گرما را از سیال گرفته و برای سرمایش هوای محیط، آب را خنک کرده و آب سردشده به وسیله‌ی پمپ و لوله‌ها به واحدهای توزیع کننده مانند فن‌کویل‌ها یا هواسازها فرستاده می‌شود. می‌توان گفت چیلر گرما را از محیطی گرفته و به محیط دیگری منتقل می‌کند و محصول خروجی آن آب سرد است. لوله‌های آب سرد طوری ساخته شده‌اند که توسط عایق‌بندی خوب می‌توانند دمای آب خنک را ثابت نگه دارند. از جریان آب خروجی چیلر می‌توان برای خنک‌سازی ساختمان و سیستمهای سرمایشی اماکن و واحدهای مسکونی استفاده کرد و نیز در فرایندهای صنعتی از دستگاه چیلر برای خنک‌سازی یک دستگاه استفاده می‌شود.
چیلرها به دو نوع جذبی و تراکمی تقسیم می‌شوند. در نوع تراکمی، تولید سرمایش بر اساس چهار فرآیند تبخیر، تراکم، تقطیر و انبساط سیال مبرد در حال گردش بوده، گرما را از این سیال گرفته و تولید سرمایش می‌کنند. در سیکل چیلر جذبی تولید سرمایش بر اساس ایجاد خلاء و کاهش دمای تبخیر سیال مبرد است که با استفاده از ماده‌ی جاذب، حرارت را از مبرد گرفته و سرمایش ایجاد می‌شود.
از چیلرها و مینی‌چیلرها برای تهویه مطبوع مسکونی، اداری و نیز در صنعت جهت خنک‌سازی دستگاه‌ها و قالب‌های صنعتی و بعضی ماشین‌آلات خطوط تولید و نیز سرمایش فرآیندهای تولید در صنایع شیمیایی و دارویی نیز استفاده می‌شوند.
اسپلیت
اسپلیتهای داکتی یا بدون داکت انواعی پمپ حرارتی و دستگاه‌های تهویه مطبوع هستند که مکانیسم عمل آنها در فصول سرد/گرم سال می‌تواند معکوس شود و قادرند هوای گرم/خنک را در محیط پخش کند. اسپلیت‌ها در گرمایش یا سرمایش مناطق مختلف خوب و کارا هستند. بیشتر هواسازها برای مناطق گرم و مرطوب مناسب‌اند اما از اسپلیت‌ها در مناطق گرم و خشک هم استفاده می‌شود.
مینی اسپلیت بدون داکت
مینی اسپلیتهای بدون داکت نوعی اسپلیت و از دستگاه‌های تهویه مطبوع هستند که قادرند هوای گرم/خنک را در فصل سرد/گرم در محیط توزیع کنند. بسته به حجم فضایی که قرار است هوای آن تهویه شود می‌توان در هر اتاق یک مینی اسپلیت قرار داد و بسته به ترجیح خود دمای هر کدام را کنترل نمود.
داکت اسپلیت
داکت اسپلیت یک سیستم تهویه سرمایشی/گرمایشی گسترده‌ی دو بخشی است که از یک یونیت داخلی و یک یونیت خارجی که با لوله‌کشی مسی به هم وصل شده‌اند تشکیل می‌شود. یونیت داخلی که معمولاً در زیر سقف‌های کاذب، یا ورودی راهروها و یا بالکن و … جاسازی شده، به صورت نهان تعبیه شده و یونیت خارجی نیز معمولاً در بیرون از ساختمان قرار می‌گیرد. یونیت داخلی یا اواپراتور، هوا را توسط فن و از طریق یک کانال از بیرون ساختمان مکیده و با تنظیم دمای آن، از طریق کانال‌ها در محیط توزیع می‌کند. چون اواپراتور هوا را از بیرون می‌گیرد، همیشه می‌توان هوای تازه را به درون ساختمان تزریق کرد. دربرخی سیستم‌ها مانند فن‌کوئل و مینی چیلر نیز چنین فرایندی به کار رفته و با استفاده از فن‌کوئل کانالی می‌توان هوای تازه را از بیرون تامین نمود. برخی مزایا و معایب مهم این سیستم و مقایسه با چند نوع سیستم دیگر را در ذیل بیان می‌کنیم:
فیلترینگ هوا
داکت اسپلیت دارای فیلترهای قابل شستشو است و می‌تواند هوای ورودی را برای ورود به محیط با استفاده از این فیلتر پالایش نماید. این مزیت نیز در اغلب سیستمهای تهویه مطبوع وجود دارد.
استفاده از تکنولوژی دور متغیر یا اینورتر
انواعی از داکت اسپلیت‌ها در دو نوع معمولی (موتورالکتریکی با دور ثابت در کمپرسور) و نوع اینورتر (دور متغیر موتورالکتریکی در کمپرسور) وجود دارند. در نوع ثابت موتور کمپرسور با حداکثر توان کار می‌کند ولی در نوع اینورتر لازم نیست که وسیله همواره با حداکثر توان کار کند و فقط متناسب با نیاز درخواستی ترموستات دستگاه و با کم/زیاد شدن دور موتور کمپرسور، تهویه مطبوع را انجام می‌دهد.
در این دستگاه‌ها مانند سیستمهای دیگری مثل مینی‌چیلر و فن‌کویل معمولاً از کمپرسور نوع اسکرال و تکنولوژی اینورتر استفاده می‌شود. نوع اسکرال آن در تناژهای پایین نسبت به دیگر انواع کمپرسور ارزان‌تر و طول عمر بیشتر با لرزش و صدای کمتری نسبت به سایر کمپرسورها است.
قیمت اولیه‌ی پایین
از دلایل فروش و کاربرد این سیستم، قیمت اولیه کمتر آن (حدوداً ۳۰ درصد) نسبت به سایر هواسازها مانند مینی‌چیلر و فن‌کویل‌ها می‌باشد. البته می‌بایست به هزینه‌ی اجرای داکت اسپلیت هم توجه نمود زیرا که نسبت به سیستمهایی مانند چیلر و فن‌کویل بیشتر است و در صورت استفاده از دمپرهای ترموستاتیکی در هر شاخه از کانال‌ها، قیمت آن بالاتر هم خواهد رفت. پس هنگام استعلام قیمت حتماً هزینه‌های اجرای آن مانند لوله‌کشی و کانال‌کشی و … را نیز جویا شوید. مثلاً در سیستم اسپلیت کانال‌کشی لازم نیست هرچند لوله‌کشی مسی لازم است، اما در مینی‌چیلر و فن‌کویل ها نه لوله‌کشی مسی نیاز است و نه کانال‌کشی و تنها دارای مقداری لوله‌کشی ساده و ارزان قیمت است. خاطر نشان کنیم که قیمت داکت اسپلیت های خارجی بیشتر از ایرانی است اما کیفیت آن ها به مراتب بالاتر است.
استفاده از یک اسپلیت به جای چند اسپلیت
استفاده کردن از یک دستگاه داکت اسپلیت در تمام منزل/محل‌کار به جای چند اسپلیت یا کولر گازی مجزا یک کاهش در هزینه‌ی بهره‌وری، تعمیر و نگهداری بوده و عدم نیاز به چند دستگاه که فضای تهویه شونده را متشکل از اتاق‌های مجزا سرویس دهند یک مزیت مهم تلقی می‌شود.
کاهش رطوبت هوا
در این نوع سیستم همانند سیستمهای مینی‌چیلر، فن‌کویل و اسپلیت که بر پایه‌ی سیکل تبرید کار می‌کنند؛ در فصول گرم مقداری رطوبت هوای عبوری از دستگاه توسط کویل سرمایشی، کاهش می‌یابد.
گرمایش مطبوع و قدرتمند
در کشور ما به خاطر منابع نفتی، استفاده از گاز به‌جای برق جهت گرمایش اماکن مقرون به صرفه‌تر است. از آنجا که داکت اسپلیت یک اسپلیت است که در سیکل گرمایشی کارکرده و با برق مصرفی گرمایش مورد نیاز را فراهم می‌آورد، پس در مناطق سردسیر برای گرمایش از کویل آبگرم که در یونیت داخلی دستگاه جاسازی شده و به منبع آبگرم ارسالی از پکیج گازسوز یا بویلر موتورخانه، استفاده می‌گردد. با سردشدن هوا مسیر آبگرم ورودی به یونیت داخلی دستگاه داکت اسپلیت باز شده و آبگرم وارد کویل آن می‌شود و با چرخش فن دستگاه هوای گرم وارد اتاق‌ها می‌شود. برخلاف سیستمهای گرمایشی مانند رادیاتور که فن ندارند، کویل آبگرم و اسپلیت که فن دارند این مزیت را دارند که در لحظه‌ی شروع کار دستگاه، به‌سرعت دمای هوای محیط را افزایش دهند.
کاربرد دستگاه در مجتمع‌ها
اگرچه قیمت دستگاه‌های داکت اسپلیت در مقایسه با سایر سیستم‌ها کمتر است ولی بهتر است که تنها در جاهایی از آن استفاده کنیم که محیط تهویه یکپارچه و سالن‌مانند باشد و یا اتاق‌ها توزیع یکسانی داشته باشند؛ طوری که نیاز سرمایشی/گرمایشی همه‌ی آنها تقریباً به یک اندازه باشد. بنابراین با نصب دستگاه همه‌ی اتاق‌ها با هم سرد/گرم می‌شوند و نمی‌توان دمای هوای یک اتاق را به‌طور مستقل تنظیم کرد. همچنین صدای کار یونیت داخلی دستگاه نیز شنیده شده و بنابراین داکت اسپلیت چندان مناسب برای واحدهای مسکونی نیست و بهتر است از چند کولرگازی یا یک مینی‌چیلر متصل به چند فن‌کویل استفاده نمائیم.
بدین‌ترتیب در واحدهای اداری که کارمندان در اتاق‌های خود مستقل کار کرده، و مخصوصاً در هتل‌ها که اتاق‌ها کاملاً مستقل از دما و روشن/خاموش کردن سیستم تهویه استفاده می‌کنند بهتر است از داکت اسپلیت استفاده نکنیم و تنها در اماکن یکپارچه مانند رستوران یا کارگاه‌های کوچک با سقفی در ارتفاع کم، و یا یک تالار پذیرایی از این سیستم استفاده کنیم. در نهایت باید گفت کار یک داکت اسپلیت نصب شده در یک پروژه مسکونی و هم‌دما شدن همه اتاق‌ها و نیز روشن/خاموش شدن بخش تهویه در همه اتاق‌ها همزمان با هم اصلاً مناسب نیست. باتوجه به قیمت پایین این دستگاه نسبت به چیلر و مینی‌چیلر، داکت اسپلیت بهترین گزینه برای تهویه محیط با متراژ بزرگ و نسبتاً بزرگ می‌باشد. نصب دستگاه خیلی زمان‌بر نیست و چند ساعتی بیشتر طول نمی کشد.
داکت اسپلیت برای گردش هوای محیط تهویه شونده از فن استفاده می‌کند. از این رو در صورت وجود سکوت، صدای این فن شنیده می‌شود و ممکن است باعث ناراحتی افراد شود. از اشکالات مینی‌اسپلیت‌ها هزینه بالای خرید و نصب آنهاست. با این حال، این عیب با مقدار انرژی که پس از راه اندازی آن صرفه‌جویی می‌شود، جبران می‌گردد. بدین‌ترتیب از نظر انرژی کارآمدتر هستند. اما برای داکت اسپلیت شاید از به‌کار بردن کانال‌ها داخل دیوارهای منزل زمان‌بر و نیازمند هزینه است ولی به کاربردن کانال‌ها درون سقف‌های کاذب جهت اینکه هوای داخل خانه خود را مطبوع کنید با ارزش خواهد بود. صدای این دستگاه‌ها در مقایسه با کولرهای گازی بیشتر است، البته نوع اینورتر صدای کمتری دارد. برای کاهش صدا لازم است یونیت داخلی دور از اتاق نشیمن یا اتاق‌خواب نصب شود؛ مثل بالای سقف کاذب که در این حالت دریچه‌ی داکت اسپیلت، تنها بخش قابل رؤیت از این سیستم است. در کولرهای گازی، نصب یونیت داخلی و خارجی به شکل دیواری و در معرض دید بوده و این ویژگی نمودی نامطلوب در نمای بیرونی ساختمان دارد.
مصرف برق
داکت اسپلیت در گرمایش برقی مصرف برق بالایی داشته که از معایب آن محسوب می‌شود ولی قابل رفع است. در عمل با نصب یک ترموستات در هر اتاق و همچنین نصب دریچه‌ی ترموستاتیکی که با فرمان ترموستات به‌طور خودکار باز و بسته شود تا حدی مقدار هوای ورودی به هر اتاق طبق نیاز کاهش یا افزایش یافته و می‌توان ضمن کنترل جداگانه‌ی دمای هر اتاق، از توزیع هوای سرد/گرم به اتاقی که به تهویه نیازی ندارد جلوگیری نمود. با این‌کار در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌شود و مصرف برق دستگاه در مقایسه با سیستمهای دیگری چون مینی‌چیلر و فن‌کویل به یک میزان تعادل می‌رسد. البته افزودن دریچه ترموستاتیک و ترموستات جداگانه قیمت داکت اسپلیت را افزایش می‌دهد و مزیت قیمت پایین آن از بین می‌رود و سیستمهایی مانند چیلر و فن‌کویل از نظر قیمت با آن قابل رقابت خواهند شد.
طول عمر داکت اسپلیت
دستگاه‌های داکت اسپلیت معمولاً طول عمر بالایی نسبت به بقیه سیستمهای تهویه دارند و به ندرت دچار خرابی می‌شوند. این موارد اشکالات جزئی در لوازم مصرفی و ترموستات بوده و در کل این دستگاه طول عمر و دوام بالایی دارد. سرویس‌های دوره‌ای دستگاه سبب می‌شود که علاوه بر افزایش عمر دستگاه، راندمان و بازدهی بالاتری یافته و از طرفی باعث کاهش مصرف برق آن شود. تمیزکاری و تعویض فیلترها، تمیزکاری کندانسور در سرویس‌های سالانه و استفاده اصولی از آن برای ماندگاری دستگاه مفیدند.
* * *
باید پذیرفت که هر سیستمی مزایا، معایب و روش‌های عملیاتی خاص خود را دارد. قبل از نصب آنها در خانه/محل‌کار باید بسنجید که آیا می‌توانید آنها را نگهداری کنید و یا متناسب با سبک زندگی شما هستند. بنابراین به نکات مهمی از جمله معایب و مزایای این سیستم‌ها توجه کنید تا با دید وسیع‌تری برای خرید آنها اقدام کنید.
