فن کویل یکی از تجهیزات اساسی در سیستم‌های تهویه مطبوع است که از اجزایی مانند موتور، فن و کویل تشکیل شده است. عملکرد این دستگاه به گونه‌ای است که برای سرمایش، آب سرد را از چیلر یا مینی چیلر دریافت کرده و برای گرمایش، از آب گرم بویلر یا پکیج استفاده می‌کند. این آب از طریق لوله‌های مسی کویل جریان می‌یابد و در همین حین، فن دستگاه با مکش هوا از محیط، آن را از فیلتر عبور داده و سپس به سمت کویل هدایت می‌کند. در نهایت، هوای خنک یا گرم‌شده از دریچه خروجی به فضا منتقل می‌شود و دمای محیط را به سطح مطلوب می‌رساند.
اگرچه عملکرد فن کویل به‌طور کلی ساده به نظر می‌رسد، اما کارایی آن همیشه در بالاترین سطح باقی نمی‌ماند. عوامل متعددی می‌توانند باعث افت راندمان این سیستم شوند و حتی در برخی موارد، عملکرد آن را مختل کنند. یکی از مهم‌ترین این عوامل، تجمع گرد و غبار و آلودگی بر روی قطعات داخلی دستگاه است. بسته به شرایط محیطی، این آلودگی ممکن است در بازه‌های زمانی کوتاه یا بلندتری رخ دهد. به همین دلیل، نگهداری و سرویس منظم فن کویل امری ضروری است که باید با توجه به موقعیت و میزان استفاده از آن، به‌طور دوره‌ای انجام شود.
یکی از رایج‌ترین و پرکاربردترین انواع فن کویل، فن کویل سقفی توکار است. این مدل به دلیل طراحی کم‌حجم و نصب درون سقف، گزینه‌ای ایده‌آل برای فضاهایی با محدودیت جا محسوب می‌شود. علاوه بر صرفه‌جویی در فضا، این نوع فن کویل به‌صورت پنهان نصب شده و تأثیری بر زیبایی دکوراسیون داخلی ندارد. عملکرد فن کویل سقفی توکار مشابه سایر مدل‌ها است؛ به این صورت که با دریافت آب سرد از چیلر برای سرمایش و آب گرم از بویلر یا پکیج برای گرمایش، دمای محیط را تنظیم می‌کند. هوای محیط از طریق دریچه‌های ورودی مکش شده، پس از عبور از فیلتر، توسط فن به سمت کویل هدایت می‌شود و در نهایت، هوای تصفیه‌شده و تنظیم‌شده از طریق دریچه خروجی وارد فضا می‌گردد. با توجه به محل نصب این مدل، سرویس و نگهداری دوره‌ای آن اهمیت زیادی دارد. انباشته شدن گرد و غبار در فیلترها و کویل می‌تواند باعث کاهش راندمان و افزایش مصرف انرژی شود. به همین دلیل، تمیزکاری منظم و بررسی سلامت قطعات داخلی برای عملکرد بهینه ضروری است.
اگر قصد دارید فن کویل سقفی خود را تمیز کنید، پیش از هر چیز باید میزان آشنایی‌تان با مسائل فنی را در نظر بگیرید. در صورتی که تجربه یا دانش کافی در این زمینه ندارید، توصیه می‌شود این کار را به یک تکنسین متخصص بسپارید تا از آسیب‌های احتمالی به دستگاه جلوگیری شود. اما اگر در امور فنی مهارت دارید، می‌توانید با ادامه این مقاله از تهویه آسمان همراه باشید تا با جزئیات نحوه تمیزکاری فن کویل بیشتر آشنا شوید.
خلاصه مقاله را به صورت صوتی در اینجا گوش کنید:
فهرست مطالب
تمیز کردن و شستشوی فن کویل سقفی توکار
اگر مقاله “فن کویل چیست؟” را مطالعه کرده باشید، متوجه شده‌اید که این دستگاه، انواع مختلفی دارد که نوع رایج و پرطرفدار آن، عبارت است از فن کویل سقفی. پیش از این و در مقاله‌ای جداگانه در رابطه با بهترین فن کویل سقفی صحبت نمودیم. اما در این مقاله تصمیم داریم در رابطه با شستشوی فن کویل سقفی صحبت کنیم.
نگهداری و سرویس فن کویل سقفی توکار که در سقف کاذب نصب شده و با پیچ‌های متری به سقف و دیوار جانبی متصل می‌شوند، فرآیندی چالش‌برانگیز است. این دشواری زمانی بیشتر می‌شود که بخواهید دستگاه را در جای خود تمیز کنید، بدون اینکه آن را باز نمایید. از آنجا که این نوع فن کویل درون سقف کاذب قرار دارد، دسترسی به اجزای داخلی مانند فیلترها، کویل و فن نسبت به مدل‌های دیواری یا زمینی محدودتر است. فضای کم و زاویه نامناسب برای کار با ابزارهای تعمیر و تمیزکاری، می‌تواند روند نظافت و سرویس را پیچیده‌تر کند.
اینکه فن کویل سقفی را پایین بیاورید یا آن را در همان محل تمیز کنید، بستگی به چند عامل دارد:
- دسترسی به قطعات داخلی: اگر فن، کویل یا فیلترها به‌راحتی از طریق دریچه‌های دسترسی تمیز شوند، نیازی به باز کردن کامل دستگاه نیست.
- میزان آلودگی و گرفتگی: در صورت وجود رسوبات زیاد یا گرفتگی مسیرهای داخلی، بهتر است دستگاه را باز کرده و سرویس اساسی انجام دهید.
- محدودیت‌های محیطی: در برخی فضاها مانند سقف‌های کاذب باریک یا فضاهای پرتراکم، جدا کردن دستگاه سخت است و سرویس در محل تنها گزینه ممکن خواهد بود.
زمانی که تصمیم به باز کردن فن کویل سقفی توکار می‌گیرید، باید بدانید که این کار فقط شامل باز کردن پیچ‌های متصل‌کننده به سقف نیست. هر دستگاه فن کویل دارای دو نوع اتصال اصلی است که باید پیش از جدا کردن دستگاه، به آن‌ها توجه شود:
-
اتصالات برقی
- این اتصالات وظیفه تأمین برق موتور و فن دستگاه را بر عهده دارند.
- باز کردن آن‌ها معمولاً ساده است و کافی است سیم‌های ورودی برق را از دستگاه جدا کنید.
- قبل از هر گونه اقدام، حتماً برق را قطع کنید تا از خطر برق‌گرفتگی جلوگیری شود.
- اتصالات تأسیساتی (لوله‌های رفت و برگشت آب)
- این لوله‌ها، آب سرد (برای سرمایش) و آب گرم (برای گرمایش) را به کویل دستگاه منتقل می‌کنند.
- فن کویل‌ها از نظر سیستم لوله‌کشی به دو نوع دو لوله‌ای و چهار لوله‌ای تقسیم می‌شوند:
- فن کویل دو لوله‌ای: شامل یک لوله برای ورود آب سرد/گرم و یک لوله برای خروج آب است.
- فن کویل چهار لوله‌ای: دارای دو لوله مجزا برای آب سرد و دو لوله مجزا برای آب گرم است که امکان استفاده هم‌زمان از هر دو سیستم را فراهم می‌کند.
- باز کردن لوله‌های تأسیساتی به‌سادگی اتصالات برقی نیست، زیرا درون آن‌ها آب در جریان است و اگر بدون آمادگی باز شوند، ممکن است نشتی آب و خرابی سیستم رخ دهد.
مراحل ایمن برای باز کردن اتصالات تأسیساتی فن کویل سقفی
- خاموش کردن سیستم و قطع جریان آب:
- پیش از باز کردن لوله‌ها، باید جریان آب ورودی را از منبع اصلی متوقف کنید.
- در ساختمان‌های دارای سیستم مرکزی، این کار باید توسط یک تکنسین انجام شود.
- تخلیه آب داخل لوله‌ها:
- در لوله‌های متصل به فن کویل، آب با فشار جریان دارد.
- برای جلوگیری از نشتی، باید آب موجود در لوله‌ها به‌آرامی و کنترل‌شده تخلیه شود.
- این کار معمولاً از طریق شیرهای تخلیه یا با استفاده از تجهیزات مخصوص انجام می‌شود.
- باز کردن اتصالات لوله‌ها:
- بعد از اطمینان از تخلیه آب، می‌توان اتصالات را با آچار مناسب باز کرد.
- در مدل‌های چهار لوله‌ای، دقت بیشتری لازم است زیرا دو مدار مستقل وجود دارد که نباید به اشتباه قطع شوند.
- محافظت از نقاط اتصال:
- پس از جدا کردن لوله‌ها، باید انتهای آن‌ها را با درپوش یا پارچه بپوشانید تا از ورود گرد و غبار و آلودگی جلوگیری شود.
تمیز کردن فیلتر فن کویل
فیلتر فن کویل یکی از مهم‌ترین اجزای دستگاه است که نقش مهم در جلوگیری از ورود گردوغبار، آلودگی‌ها و ذرات معلق به داخل سیستم را ایفا می‌کند. این فیلتر در مسیر مکش هوای محیط به داخل دستگاه قرار دارد و به مرور زمان با انباشت گردوغبار، پرز فرش و سایر آلودگی‌ها مسدود می‌شود. کاهش جریان هوا در اثر گرفتگی فیلتر، می‌تواند عملکرد دستگاه را مختل کرده و باعث افزایش مصرف انرژی و کاهش راندمان سرمایش و گرمایش شود.
اهمیت تمیز کردن فیلتر فن کویل
✅ افزایش راندمان دستگاه: فیلتر تمیز، اجازه عبور بهتر هوا را می‌دهد و باعث می‌شود فن کویل سریع‌تر و مؤثرتر عمل کند.
✅ کاهش مصرف انرژی: زمانی که مسیر فیلتر بسته شود، موتور فن باید با قدرت بیشتری کار کند تا هوا را عبور دهد که باعث افزایش مصرف برق و استهلاک دستگاه می‌شود.
✅ بهبود کیفیت هوا: یک فیلتر آلوده، به جای تصفیه هوا، می‌تواند منبع آلودگی شود و ذرات معلق را دوباره به محیط برگرداند. این موضوع به‌ویژه برای افراد دارای آلرژی، بیماری‌های تنفسی و کودکان اهمیت زیادی دارد.
انواع فیلترهای فن کویل و روش تمیز کردن آن‌ها
فن کویل‌ها معمولاً از دو نوع فیلتر آلومینیومی و فیلتر پارچه‌ای استفاده می‌کنند که هر کدام روش نگهداری و نظافت خاص خود را دارند.
1. فیلتر آلومینیومی (فلزی)
ویژگی‌ها:
- قابل شستشو با آب و مواد شوینده
- دوام بالا و مقاوم در برابر رطوبت
- عملکرد بهتر نسبت به فیلترهای پارچه‌ای
مراحل تمیز کردن فیلتر آلومینیومی:
🔹 مرحله 1: جدا کردن فیلتر
- ابتدا دستگاه را خاموش کرده و برق آن را قطع کنید.
- پیچ‌های نگهدارنده فیلتر را باز کنید و آن را به‌آرامی از محل خود خارج کنید.
🔹 مرحله 2: شستشو با آب و مواد شوینده ملایم
- فیلتر را زیر آب روان قرار دهید و با استفاده از برس نرم یا اسفنج، گردوغبار و آلودگی‌های چسبیده را پاک کنید.
- در صورت نیاز، می‌توان از مواد شوینده ملایم مانند مایع ظرف‌شویی استفاده کرد.
- برای از بین بردن چربی‌های سنگین، سرکه سفید یا محلول رقیق‌شده جوش‌شیرین گزینه‌های مناسبی هستند.
🔹 مرحله 3: خشک کردن کامل فیلتر
- پس از شستشو، فیلتر را در محلی با جریان هوای مناسب قرار دهید تا کاملاً خشک شود.
- هرگز فیلتر خیس را داخل دستگاه قرار ندهید، زیرا رطوبت می‌تواند باعث زنگ‌زدگی قطعات داخلی فن کویل شود.
🔹 مرحله 4: نصب مجدد فیلتر
- پس از خشک شدن کامل، فیلتر را سر جای خود قرار داده و پیچ‌های آن را ببندید.
- دستگاه را روشن کنید و از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل نمایید.
2. فیلتر پارچه‌ای
ویژگی‌ها:
- نسبت به فیلترهای آلومینیومی زودتر دچار گرفتگی می‌شود
- غیرقابل شستشو (در اکثر مدل‌ها)
- نیاز به تمیز کردن مداوم با روش‌های دیگر
مراحل تمیز کردن فیلتر پارچه‌ای:
🔹 مرحله 1: جدا کردن فیلتر
- مانند فیلترهای آلومینیومی، ابتدا دستگاه را خاموش کنید.
- فیلتر را با دقت از جای خود خارج نمایید.
🔹 مرحله 2: پاکسازی با باد یا مکش
- از دستگاه دمنده (بلوور) یا هوای فشرده برای زدودن گردوغبار از سطح فیلتر استفاده کنید.
- اگر بلوور در دسترس ندارید، می‌توانید از جاروبرقی (مکنده) یا سشوار (دمنده) در حالت باد سرد استفاده کنید.
🔹 مرحله 3: بررسی آسیب‌دیدگی فیلتر
- اگر فیلتر دچار پارگی یا افت کیفیت شدید شده باشد، بهتر است آن را تعویض کنید.
- برخی از فیلترهای پارچه‌ای بعد از مدتی استفاده، قدرت جذب گردوغبار را از دست می‌دهند و نیاز به جایگزینی دارند.
🔹 مرحله 4: نصب مجدد
- پس از تمیز کردن کامل، فیلتر را در جای خود قرار دهید و پیچ‌های آن را محکم کنید.
تمیز کردن فن و موتور
فن و موتور از اجزای اصلی فن کویل هستند که به‌طور مداوم در معرض جریان هوا قرار دارند. با گذشت زمان، گردوغبار، خاک و ذرات معلق در هوا روی این قطعات انباشته می‌شوند. این انباشتگی می‌تواند:
- راندمان دستگاه را کاهش دهد.
- مصرف انرژی را افزایش دهد.
- باعث ایجاد سر و صدا یا لرزش ناخواسته شود.
- در بلندمدت به خرابی موتور منجر شود.
به همین دلیل، نظافت منظم این قطعات توصیه می‌شود.
نحوه تمیز کردن فن و موتور
- باز کردن قطعات:
- بهتر است فن و موتور را از جایگاهشان جدا کنید. تهویه آسمان طراحی دستگاه‌های خود را به‌گونه‌ای انجام داده که این جداسازی به‌راحتی امکان‌پذیر باشد. این کار به شما اجازه می‌دهد دسترسی بهتری به نقاط کثیف داشته باشید.
- قبل از هر چیز، مطمئن شوید که دستگاه از برق جدا شده است تا از خطر برق‌گرفتگی جلوگیری شود.
- روش تمیز کردن:
- استفاده از باد: بهترین و ایمن‌ترین روش برای تمیز کردن فن و موتور، استفاده از جریان هوا (مثلاً دستگاه هواکش یا کمپرسور هوا) است. این روش گردوغبار را بدون آسیب به قطعات حساس پاک می‌کند.
- چرا آب خطرناک است؟ موتور الکتریکی است و تماس با آب می‌تواند باعث اتصال کوتاه، زنگ‌زدگی یا سوختن آن شود. به همین دلیل، استفاده از آب به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
تمیز کردن کویل
یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که گردوغبار و آلودگی‌ها برای عملکرد فن کویل سقفی توکار به وجود می‌آورند، به کویل دستگاه مربوط می‌شود. این ذرات به‌تدریج روی فین‌های کویل (پره‌های نازک فلزی) انباشته شده و راه عبور هوا را مسدود می‌کنند. این انسداد نه‌تنها صدای آزاردهنده‌ای در دستگاه ایجاد می‌کند، بلکه بازدهی آن را به شکل قابل‌توجهی کاهش می‌دهد—گاهی تا ۵۰ درصد یا بیشتر. در نتیجه، ممکن است با وجود گردش آب سرد یا گرم در کویل‌ها، شما هیچ‌گونه هوای مطبوعی از دستگاه احساس نکنید و عملکرد تهویه عملاً مختل شود.
علاوه بر این، میزان حساسیت کویل به تجمع آلودگی به پارامتری به نام FPI (فین در هر اینچ) بستگی دارد. FPI نشان‌دهنده تعداد فین‌هایی است که در هر اینچ از سطح کویل قرار گرفته‌اند. اگر این تعداد بیش از حد کم باشد، انتقال حرارت و راندمان دستگاه افت می‌کند؛ و اگر بیش از حد زیاد باشد، فاصله بین فین‌ها آن‌قدر کم می‌شود که آلودگی‌ها به‌راحتی بین آن‌ها گیر کرده و مسیر هوا را می‌بندند. شرکت تهویه آسمان در طراحی محصولات خود از استاندارد 12FPI استفاده می‌کند که تعادل ایده‌آلی بین کارایی و مقاومت در برابر آلودگی برقرار می‌کند. این استاندارد در سطح جهانی به‌عنوان یک معیار بهینه شناخته شده است. اگر علاقه‌مند به اطلاعات دقیق‌تر درباره ساختار کویل‌ها هستید، مطالعه مقاله‌ای با عنوان «کویل فین‌دار و کاربردهای آن» می‌تواند مفید باشد.
برای نظافت کویل، ترکیبی از دو روش پیشنهاد می‌شود: ابتدا با استفاده از جریان هوا (مثلاً کمپرسور یا دمنده) گردوغبار سطحی را از بین فین‌ها پاک کنید و سپس با شستشوی اصولی (با احتیاط و استفاده از مواد مناسب)، آلودگی‌های چسبنده‌تر را کاملاً حذف نمایید. البته باید دقت کنید که شستشو با فشار آب زیاد یا بدون خشک کردن کامل، ممکن است به کویل یا سایر اجزای الکتریکی آسیب بزند. بهتر است از راهنمای دستگاه یا کمک یک متخصص استفاده کنید تا از نتیجه مطمئن شوید.
در محیط‌های پرگردوغبار (مثل شهرهای صنعتی)، توصیه می‌شود نظافت کویل را هر 3 تا 6 ماه یک‌بار انجام دهید تا از افت عملکرد جلوگیری شود. همچنین، استفاده از فیلترهای باکیفیت در فن کویل می‌تواند به کاهش ورود ذرات به کویل کمک کند.
نظافت فن کویل سقفی تنها به سطح کویل و فین‌های آن محدود نمی‌شود. در داخل لوله‌های کویل نیز، به‌مرور زمان و به دلیل وجود املاح و رسوبات آب، گرفتگی‌هایی شکل می‌گیرد. این مشکل به‌ویژه در سیستم‌هایی که از سختی‌گیر آب استفاده نمی‌کنند، رایج‌تر است؛ زیرا املاح موجود در آب (مثل کلسیم و منیزیم) به‌تدریج روی دیواره‌های داخلی لوله‌ها ته‌نشین می‌شوند و جریان آب را مختل می‌کنند. برای رفع این نوع گرفتگی، شستشوی سطحی کافی نیست و باید از روشی تخصصی به نام اسیدشویی استفاده کرد.
شاید بارها از تکنسین‌ها شنیده باشید که به اسیدشویی اشاره می‌کنند. این روش، تکنیکی مؤثر برای پاکسازی رسوبات داخل لوله‌های کویل و بازیابی راندمان دستگاه است. در اسیدشویی، معمولاً از اسیدهایی مثل هیدروکلریک یا سولفامیک با غلظت‌های کنترل‌شده استفاده می‌شود. انتخاب نوع اسید و میزان غلظت آن به وضعیت رسوبات و جنس لوله‌ها بستگی دارد. نکته مهم این است که اسید باید به‌صورت بهینه و با دقت به کار رود تا هم رسوبات به‌طور کامل حل شوند و هم به ساختار لوله‌ها آسیبی نرسد. پیش از شروع فرآیند، حتماً لوله‌ها را بررسی کنید تا مطمئن شوید هیچ شکستگی یا خوردگی در آن‌ها وجود ندارد؛ در غیر این صورت، نشت اسید می‌تواند به خرابی دستگاه یا حتی آسیب به محیط اطراف منجر شود.
در حین اسیدشویی، به‌هیچ‌وجه نباید از ابزار نوک‌تیز یا فلزی سخت برای جدا کردن رسوبات استفاده کنید، زیرا این کار می‌تواند به دیواره‌های لوله‌ها صدمه بزند و در آینده مشکلات بزرگ‌تری ایجاد کند. اگر نیاز به دخالت دستی باشد، بهتر است از میله‌ای نرم و غیرخورنده مثل میله برنجی استفاده کنید و با حوصله و فشار ملایم، رسوبات را جدا کنید.
برای کاهش رسوب‌گذاری در لوله‌ها، نصب یک سختی‌گیر مغناطیسی یا شیمیایی در مسیر آب ورودی به فن کویل می‌تواند بسیار مؤثر باشد. همچنین، توصیه می‌شود اسیدشویی توسط افراد آموزش‌دیده انجام شود، زیرا کار با اسیدها نیازمند رعایت نکات ایمنی مثل استفاده از دستکش، عینک محافظ و تهویه مناسب است. در نهایت، پس از اسیدشویی، شستشوی لوله‌ها با آب تمیز و خنثی‌سازی اسید باقی‌مانده ضروری است تا از خوردگی احتمالی جلوگیری شود.
شستشوی سینی تخلیه (درین)
سینی درین بخشی کلیدی در فن کویل سقفی توکار است که در زیر دستگاه قرار دارد و وظیفه‌اش جمع‌آوری و هدایت آب ناشی از فرآیند تقطیر به سمت خروجی است. با گذشت زمان، خروجی این سینی اغلب به دلیل تجمع آلودگی‌ها، پرزها و ذرات معلق دچار انسداد می‌شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، آب که باید با سرعت مشخصی از لوله خارج شود، راه خروج پیدا نمی‌کند و در سینی درین جمع می‌شود. این تجمع آب در نهایت منجر به سرریز شدن از دستگاه می‌شود که می‌تواند به محیط اطراف آسیب برساند. به همین خاطر، تمیز نگه داشتن مسیر خروجی درین از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به‌صورت دوره‌ای بررسی و پاکسازی شود.
علاوه بر این، سینی درین به دلیل محیط دائماً مرطوبش و عدم قرار گرفتن در معرض نور خورشید، به محلی ایده‌آل برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها تبدیل می‌شود. این میکروب‌ها نه‌تنها بوی نامطبوعی ایجاد می‌کنند، بلکه با پخش شدن در هوا می‌توانند کیفیت تهویه را پایین بیاورند و برای سلامت انسان مضر باشند. برای درک بهتر این اثرات، مطالعه مقاله‌ای درباره سندروم ساختمان بیمار توصیه می‌شود که به مشکلات ناشی از تهویه نامناسب پرداخته است. در مکان‌های حساس مانند بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها یا صنایع غذایی، برای جلوگیری از این مشکل از سینی‌های درین ساخته‌شده از استیل ضدزنگ استفاده می‌شود که مقاومت بالایی در برابر رشد میکروب‌ها دارد و به‌راحتی آلودگی جذب نمی‌کند. اما در شرایط عادی و برای دستگاه‌های معمولی، لازم است هرچند وقت یک‌بار (مثلاً هر 3 تا 6 ماه بسته به شرایط محیطی) سینی را تمیز کنید.
– برای شستشو، می‌توانید از آب گرم و یک ماده شوینده ملایم (مثل محلول آب و سرکه) استفاده کنید و سپس سینی را کاملاً خشک کنید تا از رشد مجدد قارچ جلوگیری شود.
– اگر گرفتگی خروجی شدید باشد، استفاده از یک برس نرم یا فشار هوای ملایم می‌تواند مؤثر باشد؛ اما از وارد کردن فشار زیاد که ممکن است به لوله‌ها آسیب بزند، خودداری کنید.
– نصب یک فیلتر مناسب در مسیر ورودی هوا به فن کویل می‌تواند ورود ذرات و پرزها به سینی را کاهش دهد و نیاز به نظافت مکرر را کم کند.
– در صورت مشاهده بوی بد یا لکه‌های سیاه (نشانه قارچ)، استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده غیرخورنده توصیه می‌شود، اما حتماً مطمئن شوید که این مواد با جنس سینی سازگار باشند.
با رعایت این نکات، هم عملکرد دستگاه بهبود می‌یابد و هم از مشکلات بهداشتی مرتبط با آلودگی سینی درین جلوگیری می‌شود.
